اجرت المثل و نحله از جمله موارد حقوق زنان هستند که در زمان طلاق باید به زن با شرایطی خاص پرداخت شود.
برخلاف مهریه و نفقه که حتی در زمان زندگی مشترک نیز میتوان آن ها را مطالبه کرد ، اجرت المثل و نحله از مواردی هستند که تنها در زمان طلاق می توان آن ها را درخواست کرد.
ما در این مطلب می خوایم به بررسی دقیق اجرت المثل و تفاوت آن با نحله بپردازیم و شرایط و شیوه مطالبه هر یک را کاملا شرح دهیم.
اجرت المثل مانند اجرت المثل اجاره اشخاص است .
زن در زندگی مشترک و زناشویی وظایفی دارد که توسط قانون و شرع حساب شده.این وظایف شامل تمکین عام و تمکین خاص است.
تمکین عام عبارت است از حضور یافتن زن در زندگی مشترک و انجام وظایف قانونی و شرعی خود .
مثلاً براساس گفتۀ شرع زن نمی تواند بدون اجازه همسرش از منزل خارج شود و یا شرط کار کردن زن در خارج از منزل منوط به اجازه همسر است . (اگر چه امروزه این موارد با توافق زن و مرد به عنوان شروط ضمن عقد در عقدنامه به زن داده میشه )
تمکین خاص عبارت است از عمل کردن زن به وظایف زناشویی خویش
در صورتی که زن در طول زندگی زناشویی کاری غیر از این موارد را به دستور همسر انجام دهد ، درخور پاداشی است که اجرت المثل نامیده می شود. بنابراین اجرت المثل یعنی پاداش کارهایی که زن در خانه همسر انجام می دهد اما وظیفۀ شرعی و قانونی وی نیست.
قانونگذار در دو ماده اجرت المثل را حق زن دانسته:
1. تبصرۀ ماده 336 قانون مدنی که مقرر می دارد:
«هر گاه کسی بر حسب امر دیگری اقدام به عملی نماید که عرفاً برای آن عمل اجرتی بوده و یا آن شخص عادتاً مهیای آن عمل باشد عامل مستحق اجرت عمل خود خواهد بود مگر اینکه معلوم شود که قصد تبرع داشته است.
تبصره – چنانچه زوجه کارهایی را که شرعا به عهده وی نبوده و عرفا برای آن کار اجرتالمثل باشد، به دستور زوج و با عدم قصد تبرع انجام داده باشد و برای دادگاه نیز ثابت شود، دادگاه اجرتالمثل کارهای انجام گرفته را محاسبه و به پرداخت آن حکم مینماید.»
2.تبصره 6 ماده واحده قانون اصلاح مقررات مربوط به طلاق(مصوب 1371) گه بیان می دارد:
«پس از طلاق در صورت درخواست زوجه مبنی بر مطالبه حقالزحمه کارهایی که شرعاً به عهده وی نبوده است، دادگاه بدواً از طریقتصالح نسبت به تأمین خواسته زوجه اقدام مینماید. و در صورت عدم امکان تصالح، چنانچه ضمن عقد یا عقد خارج لازم، در خصوص امور مالی،شرطی شده باشد طبق آن عمل میشود، در غیر این صورت، هرگاه طلاق بنا به درخواست زوجه نباشد، و نیز تقاضای طلاق ناشی از تخلف زن ازوظایف همسری یا سوء اخلاق و رفتار وی نباشد، به ترتیب زیر عمل میشود:
الف – چنانچه زوجه کارهایی را که شرعاً به عهده وی نبوده، به دستور زوج و با عدم قصد تبرع انجام داده باشد، و برای دادگاه نیز ثابت شود، دادگاهاجرتالمثل کارهای انجام گرفته را محاسبه و بپرداخت آن حکم مینماید.
ب – در غیر مورد بند “الف”، با توجه به سنوات زندگی مشترک و نوع کارهایی که زوجه در خانه شوهر انجام داده و وسع مالی زوج، دادگاه مبلغی را از باب بخشش (نحله)برای زوجه تعیین مینماید.»
1.در خصوص احراز استحقاق زن و تکلیف شوهر به پرداخت اجرتالمثل ایام زوجیت، دادگاه میتواند هرگونه اقدام یا تحقیق و بررسی كه برای كشف حقیقت موثر است را به هر شكلی كه لازم بداند، از جمله تحقیق محلی یا شهادت شهود انجام دهد و با تعیین جلسه بعدی از طرفین و شهود معرفیشده دعوت و نسبت به اجرای قرار اقدام کند.
همچنین ممكن است دادگاه همراه با این موضوع، برای تعیین میزان اجرتالمثل ایام زندگی مشترک، قرار ارجاع امر به كارشناس را نیز صادر کند كه در این صورت با تعیین وقت نظارت، دستور پرداخت دستمزد كارشناس توسط خواهان، صادر خواهد شد و به محض پرداخت حقالزحمه در وقت تعیینشده کارشناسی اجرا میشود و در صورت نپرداختن دستمزد قرار ابطال دادخواست صادر می گردد.
2.در جلسه بعدی نسبت به اجرای دستور صادره اعم از استماع شهادت شهود یا اجرای قرار تحقیق محلی و قرار كارشناسی اقدام میشود
3.دادگاه با وصول صورتجلسه اجرای قرار و استماع شهادت شهود در صورت صحت ادعا و نظریه كارشناسی مبنی بر تعیین میزان اجرتالمثل و نبود اعتراض موجه به آن، مبادرت به صدور رای میکند و در صورت وصول اعتراض قرار ارجاع امر به هیأت كارشناسی صادر میشود.
نحله در لغت به معنای هدیه ، پاداش و عطیه است و دلیل شرعی آن آیه چهارم سوره نساء است.
در حقوق ایران نحله عبارت است از :
زمانی که امکان تعیین اجرت المثل برای زن به هر دلیلی محیا نباشد، با توجه به مدت زمان زندگی مشترک و کارهایی که زن در طول زندگی انجام داده است ، مبلغی تحت عنوان نحله توسط دادگاه برای او در نظر گرفته می شود .
همانطور که در ابتدا گفتیم در قانون و شرع زن وظیفه تمکین(پیروی) از همسر و تربیت فرزندان را برعهده دارد.
نحله همانند اجرت المثل زمانی به زن تعلق می گیرد که درخواست طلاق توسط زوج به دادگاه ارائه شده باشد . به عبارت ساده تر اگر زن خواهان طلاق به هر دلیلی باشد نمی تواند اجرت المثل یا نحله را مطالبه کند.
نحله و اجرت المثل هر دو جزء حقوق مالی زنان هستند اما زن تنها مستحق یکی از آنهاست و اگر در دادگاه به پرداخت نحله حکم داده شود اجرت المثل به وی تعلق نخواهد گرفت و برعکس.
برخلاف اجرت المثل که حکم دادگاه نیازمند نظر کارشناس می باشد ، برای حکم به نحله نیازی به نظریه کارشناسی نیست و دادگاه تنها با توجه به مواردی همچون سال های زندگی مشترک زوج و زوجه ، شغل و پیشه مرد و زن و شرایط مالی مرد میزان نحله را مشخص و زوج را به پرداخت آن به زوجه ملزم می کند.