معامله فضولی چیست؟
- فضول کیست؟
- معامله فضولی چیست؟
- به چه معاملاتی فضولی گفته می شود؟
همگی ما عرفاً با مفهوم واژه فضول آشنا هستیم و می دانیم به چه کسی فضول گفته می شود .
اگر سر و کار شما به دادگاه ها افتاده باشد شاید اصطلاحات معامله فضولی و بیع فضولی به گوشتان خورده باشد و از خود سوال بپرسید که معنی این عبارات چیست؟
امروز ما در این مطلب قصد داریم به تعریف و چگونگی معامله فضولی و آثار آن بپردازیم. لطفا تا انتها با ما همراه باشید.
در صورتی که در خصوص معامله فضولی نیاز به مشاوره با وکیل متخصص دارید با ما تماس بگیرد.
معامله فضولی چیست؟
فضول در لغت به معنای کنجکاو و کسی است که در کاری که به اون مربوط نیست دخالت می کند.
معنای حقوقی واژه فضول چندان از این معنا دور نیست.
در علم حقوق به کسی فضول گفته می شود که بدون داشتن نمایندگی از مالک و بدون رضایت یا اطلاع او و یا خارج از اختیارات و حدود نمایندگی خود مال متعلق به دیگری را معامله می کند.
فرض کنید شما در سفر هستید و وقتی از سفر باز می گردید مشاهده می کنید که برادرتان خانه تان را به یک غریبه فروخته و این خبر را با خوشحالی به شما اعلام می کند! در حالی که شما اصلاً قصد فروش منزل خود را نداشته اید.
تفاوتی در اینکه معامله بیع باشد یا اجاره یا هر نوع عقد دیگری وجود ندارد و اگر شخصی بدون رضایت و یا اطلاع مالک مال وی را مورد معامله قرار دهند معامله وی فضولی و صحت آن منوط به تنفیذ مالک است است.
در همان مثالی که زدیم امکان دارد که از سفر بازگردید و مشاهده کنید که برادرتان خانه شما را برای یک سال به یک غریبه اجاره داده است.
منظور از نمایندگی در تعریف فضول این است که شخص در صورتی می تواند مال دیگری را معامله کند که دارای یکی از سمت های ولی، وصی و یا وکیل صاحب مال باشد و از اون اذن انجام معامله را داشته باشد.
شخصی که هیچ کدام از این موارد نمایندگی و وکالت را نداشته باشد اما نسبت به مالی که متعلق به دیگری است معامله کند فضول نامیده می شود و معامله او یک معامله فضولی است.
فضول در لغت به معنای کنجکاو و کسی است که در کاری که به اون مربوط نیست دخالت می کند.
معامله فضولی چه اثری دارد؟
شاید تا قبل از مطالعه این مطلب و اطلاع از وجود معامله فضولی با خود گمان می کردید که معامله فضولی باطل است و معلوم است که هیچ کس نمی تواند نسبت به مال دیگری معامله کند.
در ادامه همراه ما باشید تا با اثر معامله فضولی آشنا شوید.
حتما شگفت زده خواهید شد اگر بدانید که درصورتی که صاحب مال پس از اطلاع از معامله، ایرادی به معامله نگیرد معامله درست است و ایراد فضولی بودن به آن وارد نیست و با آن معامله مانند معامله ای رفتار می شود که از روز اول صحیح منعقد شده است.
به مثال قبل بر می گردیم:
اگر برادر از مسافرت بازگردد و ببیند که برادرش ملکش را معامله کرده است و بگوید خوب کاری کردی چون خودم هم قصد فروش آن را داشتم در این حالت هیچ ایرادی به معامله وارد نمی باشد و صحیح است اما در غیر این صورت معامله غیرنافذ است و صحت معامله موکول به رضایت صاحب مال می باشد.
یکی از ارکان صحت عقد در قانون، وجود رضایت مالک است و توافق و معامله خارج از رضایت مالک با قواعد حقوقی و عمومی جامعه منافات دارد.
معامله فضولی قبل از رد یا تنفیذ مالک بی اثر نیست بلکه آثاری دارد و یکی از آثار آن پایبندی و الزام طرفین به انجام تعهدات خود تا تعیین تکلیف از طرف مالک است.
قانون گذار در قوانین جزایی اقدام شخص فضول را مصداق اقدام به فروش مال دیگری دانسته است و در قانون کیفری آن را جرم انگاری کرده و علاوه بر تعیین مجازات، شخص را کلاهبردار شناخته است.
حکم معامله فضولی چیست؟
معامله فضولی تا قبل از اطلاع و قبول یا رد مالک، غیرنافذ است.
غیرنافذ بودن معامله فضولی به این معناست که معامله یاد شده نه صحیح و نه باطل است و صحیح یا باطل شدن معامله به اراده مالک بستگی دارد.
معامله فضولی در صورتی صحیح است که مالک رضایت خود را به صورت صریح یا ضمنی اعلام کند.
«اجازه ی مالک نسبت به معامله فضولی حاصل می شود به لفظ یا فعلی که دلالت بر امضای عقد نماید.»
به عنوان مثال:
بعضی اوقات شخص به صراحت می گوید که من هیچ وقت به تو اجازه فروش نداده بودم چرا فروختی راضی نیستم یا اینکه رد معامله را به وسیله اظهارنامه به دیگری اعلام می کند.
اما بعضی اوقات مانند مثالی که در بالا زدیم شخص به طور صریح رضایت خود را اعلام نمی کند اما بیان می کند که عجب کار خوبی کردی!
رضایت مالک در صورتی شرط است که صاحب مال اهلیت داشته باشد.
در صورت رد معامله فضولی توسط مالک، معامله مزبور باطل می شود.
پس از اعلام رضایت و قبول معامله فضولی توسط مالک معامله کاملا صحیح بوده و آثار عقد از زمان انعقاد پابرجا خواهد بود.
سکوت در معامله فضولی:
برخلاف آنچه در عرف رواج دارد و عنوان می شود که سکوت علامت رضایت است در عالم حقوق و تنفیذ معامله فضولی سکوت هیچ گاه علامت رضایت مالک تلقی نخواهد شد.
همانطور که پیشتر به آن اشاره شد مطابق قانون مدنی ایران رضایت و اجازه مالک بر معامله فضولی شامل هر لفظ یا عملی است که دلالت بر این امر داشته باشد و نیازی نیست رضایت خود را فورا ابراز کند.
همانطور که نیازی به اعلام فوری رضایت نیست نباید آنچنان به درازا بکشد که موجب تضرر طرف دیگر معامله شود و در این صورت برای وی حق فسخ بوجود خواهد آمد.
رد معامله فضولی:
مطابق ماده 251 قانون مدنی رد معامله فضولی نیز به هر لفظ یا عملی که دلالت بر عدم رضایت مالک داشته باشد، حاصل می شود.
پس از رد معامله توسط مالک، معامله فضولی برای همیشه از بین می رود و کان لم یکن خواهد بودو هیچ اثر حقوقی باقی نخواهد ماند.
معامله فضولی با سوء نیت:
هرچند معمولا معامله فضولی با سوء نیت همراه است اما همیشه اینطور نیست و گاهی اوقات معامله فضولی با حسن نیت و از روی احسان و اخلاق صورت می گیرد.
–فرض کنید فردی با این فکر که مال برای خودش است آن را به دیگری بفروشد و بعد مشخص شود مال برای شخص دیگری بوده معامله غیرنافذ است و فضولی.
معامله فضولی مال مشاع:
یکی از مواردی که در آن به فروش مال غیر و معامله فضولی برمی خوریم بحث اموال مشاع است.
مال مشاع چیست؟
مال مشاع مالی است که دو یا چند نفر در آن شریک هستند بدون آنکه بتوان سهم هر یک از آنان را به طور دقیق تشخیص داد.
در فروش مال مشاع 2 فرض وجود دارد.
- مال مشاع تجزیه پذیر است.
در این فرض یک بخش متعلق به دیگری است و بخشی دیگر متعلق به مالک است در صورتی که فضول کل مال مشاع را معامله کند، معامله صرفاً نسبت به سهم فضول صحیح است و نسبت به سهم دیگری معامله فضولی است و نیاز به تنفیذ مالک وجود دارد.
در صورت رد مالک برای اصیل (مشتری) خیار تبعض صفقه یا حق فسخ به وجود می آید.
- مال مشاع تجزیه ناپذیر است.
در این فرض در صورتی که مال مشاع به صورت کامل توسط شریک مشاعی مورد معامله قرار بگیرد با رد شریک یا شرکای دیگر معامله تماماً باطل خواهد بود.
تفاوت معامله فضولی و فروش مال غیر
همانطور که پیشتر اشاره شد معامله فضولی اعم از است از انتقال مال غیر توسط دیگری با علم و یا بدون علم به اینکه مال متعلق به دیگری است.
اما قانونگذار در تعریف جرم فروش مال غیر این چنین عنوان می کند « کسی که مال غیر را با علم به اینکه مال غیر است به نحوی از انحاء، عینا و یا منفعتاً بدون مجوز قانونی به دیگری منتقل می کند …»
در اکثر مواقع شخص با علم و آگاهی و از روی سوء نیت به فروش و یا معامله مال غیر اقدام می کند و ثمن (بها یا پول) آن را برای خود بر می دارد.
این معامله علاوه بر فضولی بودن عنوان مجرمانه نیز دارد.
بنابر آنچه گفته شد در صورتی که شخص مال شما را با آگاهی و سوء نیت به فروش رسانده، شما علاوه بر اعلام بطلان معامله می توانید از فضول شکایت کیفری تحت عنوان فروش مال غیر مطرح کنید.
در صورتی که در خصوص طرح شکایت کیفری فروش مال غیر و یا اعلام بطلان معامله نیاز به مشاوره دارید با ما تماس بگیرید.
